ЗОРЛЫҚ ЗОМБЫЛЫҚҚА БАЙЛАНЫСТЫ  ЗАҢҒА ЕНГІЗІЛГЕН ӨЗГЕРІСТЕР МЕН ТОЛЫҚТЫРУЛАР

                                                                Алдашев С.М.

Азаматтық құқық және азаматтық іс жүргізу,

 еңбек құқығы кафедрасының аға оқытушысы, з.ғ.к.,

Молдабеков А.А

ЮНЕСКА силығының иегері, журналист.

     Карашева Ж.Т.

Азаматтық құқық және азаматтық іс жүргізу,

 еңбек құқығы кафедрасының аға оқытушысы

 

ЗОРЛЫҚ ЗОМБЫЛЫҚҚА БАЙЛАНЫСТЫ  ЗАҢҒА ЕНГІЗІЛГЕН

ӨЗГЕРІСТЕР МЕН ТОЛЫҚТЫРУЛАР

 

Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы 2024 жылғы 16 маусымнан бастап жүйелі қорлау үшін жауапкершілікті белгілейтін заңнамаға түзетулер қолданысқа енгізілетін болады. Агрессорларды жазалау салдарға байланысты жауапкершілікті қолдану аясы күшейтілген . Егер жәбірленуші өз-өзіне қол жұмсаған болса, қорқытқаны  үшін 10 АЕК айыппұлдан 9 жыл мерзімге дейін әкімшілік не қылмыстық жауапкершілік көзделген,

Қазақстанда буллинг үшін әкімшілік,қылмыстық  жауапкершілік пайда болады. Атап айтқанда, ӘҚБтК-ге мынадай мазмұндағы 127-2-бап енгізілді:

кәмелетке толмаған баланы қорқыту (қорқыту, кибербуллинг) ескерту жасауға немесе 10 АЕК мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады;

осы баптың бірінші бөлігінде көзделген, әкімшілік жаза қолданылғаннан кейін бір жыл ішінде қайталап жасалған іс-әрекет 30 АЕК мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады;

осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, 12 жастан 16 жасқа дейінгі кәмелетке толмаған адам жасаған іс-әрекет ата-аналарына немесе оларды алмастыратын адамдарға 10 АЕК мөлшерінде ескерту жасауға немесе айыппұл салуға әкеп соғады.

Буллинг термині қазақстандық заңнамада 2022 жылы енгізілген. Бұрын ҚР-да оның де-юресі болмаған және, әрине, ол үшін жазаланбаған.

Қазақстан Республикасындағы Бала құқықтары туралы”   Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 8 тамыздағы N 345 Заңы ҚР Заңында (1-баптың 4-1-тармағында) мынадай анықтама бекітілді:

“Баланы қорлау (қорқыту)-қорлау сипатындағы, қудалау және (немесе) қорқыту сипатындағы, оның ішінде қандай да бір іс-әрекетті жасауға немесе жасаудан бас тартуға мәжбүрлеуге бағытталған жүйелі (екі және одан да көп) іс-әрекеттер, сол сияқты бұқаралық ақпарат құралдарын және (немесе)бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалана отырып жасалған және (немесе) телекоммуникация желілері (кибербуллинг)”.

Бұл құқық бұзушылық, әрине, балаларда ғана емес, ересектерде де кездеседі. Соған қарамастан, құрбыларынан зардап шеккен кәмелетке толмағандар көпшіліктің назарын аударады.

Сондықтан қорқыту фактісі бойынша Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы хаттамалар жасау құқығы тек полицияда ғана емес, білім беру саласындағы уәкілетті органда да болуы өте маңызды. Яғни, аумақтық білім басқармаларының өкілдерінде (пп-ға толықтырулар. 49) ӘҚБтК 804-бабының 1-бөлігі).Сондай – ақ, бала құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органда- ҚР Оқу- А ғарту Министрлігі Балалардың құқықтарын қорғау комитетінде (пп-ға түзетулер. 65) ӘҚБтК 804-бабының 1-бөлігі).

Сонымен, егер 16 мен 18 жас аралығындағы жасөспірімдер боулингпен айналысса, онда олар 10 АЕК өндіріп алынады. Балалар өздері төлейді, өйткені әкімшілік жауапкершілік 16 жастан басталады.  Кәмелетке толмағандардан көбірек алуға болмайды (ӘҚБтК-нің 66-бабының 1-бөлігіне сәйкес), Егер оларда  ақша болмаған жағдайда, айыппұл ата-аналарға немесе оларды алмастыратын заңды өкілдеріне  салынады.

Егер жәбірленушілерді одан да жас тіршілік иелері – 12 жастан 16 жасқа дейін уландырса, онда 10 АЕК айыппұл ата-аналарына төлеу үшін бірден жіберіледі.

Алайда, екі жағдайда да құқық бұзушылардың ескертуімен шектелуі мүмкін екенін нақтылау қажет.

“Егер бұл әрекет ауыр немесе орташа ауырлықтағы денсаулыққа зиян келтірмесе, жәбірленушіні азаптау мақсатында ерекше қатыгездікпен, қорқытумен жасалған зорлық-зомбылық әрекеттері арқылы физикалық немесе психикалық азап шегу”.

Бұл әрекет қылмыстық заңда азаптау деп аталады, ҚК-нің 110-бабы.  Қорқыту анықтамасы тек ӘҚБтК-де қолданылады, ал ресми түрде қорқыту құқық бұзушылық ретінде қолданылмайды. Онда қорлау қылмыс тәсілі ретінде, тек сипаттама түрінде – “қорқыту, қатыгездік немесе адамның қадір-қасиетін жүйелі түрде қорлау арқылы”болады. 

Бірақ, шын мәнінде, егер қорқыту жәбірленушінің жүйке ауруымен аяқталса, яғни денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтірсе (бұл тұжырым бойынша таза психикалық болуы мүмкін), ол қазірдің өзінде азаптау деп аталады. Баланы азаптағаны үшін (18 жасқа дейін) агрессорлар тек 4 жастан 7 жасқа дейін бас бостандығынан айырумен жазаланады (бұған дейін бас бостандығын шектеуге де жол берілген – ҚК 110-бабының 2-бөлігіне түзету).

Ал буллинг барысында кәмелетке толмағанды өзіне-өзі қол жұмсауға дейін (немесе тіпті өзіне-өзі қол жұмсауға оқталғанға дейін) жеткізгені үшін тек 5 жылдан 9 жылға дейін бас бостандығынан айыру арқылы жазалау көзделеді (ҚК 105-бабының 3-бөліміне түзету).

Алайда, қылмыстық кодекстің 105 (“суицидке дейін жеткізу”) және 110 (“азаптау”) баптары бойынша қылмыстық жауапкершілік тек 16 жастан бастап болатынын ескеру қажет.