S’oqan S’ortanbaev,
Fi’lologi’ya ja’ne a’lem ti̇lderi̇
faky’lteti̇ni̇n’ ag’a oqyty’s’ysy
Ahmet murajai’yna adaldyq tanytyp keledi̇
S’a’ki̇rtteri̇n g’ylym jolyna bet bury’g’a bay’lyp, a’r sabag’ynda tari’h teren’i̇nen syr tartyp, o’tken g’asyr basyndag’y Alas’ zi’yalylarynyn’ atqarg’an en’bekteri̇n nasi’hattap, murasynyn’ ma’ni̇ men mazmunyna, teren’i̇ne boi’lap, a’rdai’ym olarg’a tag’zym ety’i̇mi̇z kerek ekendi̇gi̇n eske salyp otyratyn fi’lologi’ya ja’ne a’lem ti̇lderi̇ faky’lteti̇ni̇n’ ustazdarynyn’ qataryna Rai’han Sahybekqyzyn qosy’g’a bolady. Ult ko’semi̇, alas’ qai’ratkeri̇ A’li’han Bo’kei’han «Ultqa qyzmet ety’ bi̇li̇mnen emes, mi̇nezden» dei’di̇. Aqyl-parasatymen qatar, boi’ynan Qai’sarlyq, ultjandylyq, tabandylyq tabylatyn Rai’han apai’dy mi̇nezsi̇z dei’ almai’myz. S’ynynda, ustazymyz – sanaly g’umyrynda ult ry’hani’yatyna teren’ tamyr ji̇bergen, jan’a ka’si̇bi’ bi̇li̇mni̇n’ bi’i̇gi̇ne qulas’ urg’an, zerdeli̇ oi’dyn’, parasatty pai’ymnyn’ i’esi̇, s’a’ki̇rt ju’regi̇ne jol tapqan abzal jan. A’r sabag’y o’nege men tag’ylymnan turatyn ustaz-g’alymnyn’ o’mi̇r jolyna toqtala ketsek: Rai’han Sahybekqyzy 1967 jyly 9 nay’ryzda On’tu’sti̇k Qazaqstan oblysynda du’ni’ege kelgen. Orta mektepti̇ bi̇ti̇rgen son’ Almaty energeti’ka i’nsti’ty’tyna oqy’g’a tu’si̇p, 3 ky’rsta atalg’an oqy’ ornyn ayaqtamastan, o’z erki̇men oqy’dy jalg’astyry’dan bas tartyp, a’debi’et a’lemi̇ne degen qus’tarlyq, qordaly qasi’et tung’an So’z o’neri̇ne degen alg’ay’syz ko’n’i̇l osy salany tan’day’g’a, bala ku’ni̇nen, mektep qabyrg’asynan arman qylg’an alynbastai’ ko’ri̇ngen asy’dy bag’yndyry’g’a alyp keledi̇. Abai’ atyndag’y Qazaq ulttyq pedagogi’kalyq y’ni’versi’teti̇ni̇n’ fi’lologi’ya faky’lteti̇ne oqy’g’a tu’si̇p, qazaq ti̇li̇ men a’debi’eti̇ mamandyg’y boi’yns’a u’zdi̇k di’plommen ta’mamdai’dy. Ol JOO-da bi̇li̇m aly’men qatar, «Jeti̇sy’», «Xalyq kongresi̇», «Qazaqstan sarbazy» gazetteri̇nde ti̇ls’i̇, arnay’ly ti̇ls’i̇ bolyp jumys i̇stei’di̇. 1996 jyly oqyty’s’ylyq en’bek jolyn Qajymuqan Mun’ai’tpasov atyndag’y Respy’bli’kalyq sportta daryndy balalarg’a arnalg’an mektep-i’nternatta qazaq ti̇li̇ men a’debi’eti̇ pa’ni̇nen sabaq bery’den bastag’an. Oqyty’s’ylyqpen qatar, Ahmet Bai’tursynuly atyndag’y Qog’amdyq qorg’a qarasty murajai’da g’ylymi’ a’ri̇ ui’ymdastyry’ jumystaryn ju’rgi̇zdi̇. Sodan bergi̇ y’aqytta alas’ ko’semi̇, ult ustazy Ahmet Bai’tursynulynyn’ o’mi̇ri̇ men s’yg’armas’ylyq g’umyrnamasyn zerttey’ nysany eti̇p keledi̇. «Ahmet Bai’tursynulynyn’ o’mi̇rbayany, s’yg’armas’ylyg’y»(murag’at derekteri̇ negi̇zi̇nde) atty kandi’dattyq di’ssertac’i’ya qorg’ap, «G’asyr san’lag’y»(2010), «Ulag’atty ult ustazy»(2016) zerttey’-monografi’yalarynda, anyqtamalyq-ko’rsetki̇s’teri̇nde Ahan’ tulg’asyn tany’g’a, g’ylymi’, tari’hi’ ma’ni̇n teren’ tu’i’si̇ny’ge, o’mi̇ri̇ni̇n’, s’yg’armas’ylyq g’umyrnasynyn’ ko’ps’i̇li̇kke bei’ma’li̇m tustaryn tanystyry’g’a, nasi’hattay’g’a su’beli̇ u’les qosyp, bi̇rty’ar tulg’anyn’ bolmys-bi̇ti̇mi̇n, mura-mi’rasyn o’z den’gei’i̇nde zerdeley’ge bi̇li̇m-bi̇li̇gi̇n, qajyr-qai’ratyn jumsap keledi̇. Ahan’ o’mi̇rbayanyn zerttey’ barysynda tyn’ du’ni’eler, qundy derekter kezdesti̇rgeni̇n, ony g’ylymi’ turg’yda zerdeley’di̇n’ on’ai’ bolmag’anyn u’nemi̇ ai’typ otyrady. Ahan’ ty’g’an topyraqqa san baryp, ju’rgen, qyzmet etken oryndaryn aralap, qadi̇r-qasi’et tung’an o’lkeni̇n’ ko’neko’z turg’yndarymen ju’zdesi̇p, a’r derekten syr tu’i’i̇p, a’r tasynan o’n’i̇r s’eji̇resi̇n, ustaz o’mi̇r kes’ken kezen’ tynysyn bag’amdap ju’reti̇ni̇n de jasyra almai’myyz. G’asyr san’lag’y Ahmet Bai’tursynulynyn’ tan’damaly bes tomdyq(2003-2006), alty tomdyq(2013) s’yg’armalaryn qurastyryp, s’yg’ary’g’a belsene aralasyp keledi̇. 2005 jyldan bu’gi̇nge dei’i̇n A.Bai’tursynuly murajai’-u’i’i̇ni̇n’ di’rektory, kei’i̇ni̇rek a’l-Farabi’ atyndag’y Qazaq ulttyq y’ni’versi’teti̇nde Qazaq a’debi’eti̇ ja’ne a’debi’et teori’yasy kafedrasynyn’ doc’enti̇ qyzmeti̇n atqaryp keledi̇. R.Sahybekqyzy ju’rgi̇zeti̇n «A’debi’ damy’ zan’dylyqtary», «Qazaq a’debi’eti̇n jan’a tehnologi’yalar negi̇zi̇nde oqyty’», «Qazaq a’debi’eti̇ni̇n’ tari’hy», «Qazaq a’debi’eti̇ni̇n’ ti’pologi’yasy», «Qazaq prozasyndag’y psi’hologi’zm», «Ahmettany’» t.b. pa’nderdi̇ sty’dentter qyzyg’a tyn’dap, g’ylym jolyn tan’day’da bi̇ri̇gi̇p atqarar i̇sterdi̇n’ ko’kji’egi̇n ken’ei’teti̇n zerttey’lermen ai’nalysy’g’a tyrysady.
XX g’asyrdyn’ basynda qazaq halqy asa i̇ri̇ qog’amdyq-sayasi’ o’zgeri̇stermen qatar ay’qymdy ry’hani’ jan’g’yry’lardy da bastan kes’i̇p, osy kezen’de ultyn oyaty’g’a, sanasyn serpi̇lty’ge, alg’a jeteley’ge umtylg’an zi’yaly top qalyptasyp, sonyn’ jeteks’i̇leri̇ni̇n’ bi̇ri̇, ry’hani’ ko’semi̇ Ahmet Bai’tursynuly bolg’any aqi’qat. Qazaq ulttyq g’ylymyn jolg’a qoyuda da, negi̇zi̇n qalap, ju’i’eley’de de Ahmet Bai’tursynuly en’bekteri̇ni̇n’ man’yzy zor. Ahan’nyn’ a’debi’-g’ylymi’ murasyn, s’yg’armas’ylyq g’umyrnamasyn bi̇r i̇zge tu’si̇ri̇p, ju’i’elep, kes’endi̇ turg’yda zerdeley’ge, jan’as’a ko’zqaraspen zerttep, ma’ni̇ men man’yzyn naqty da’lel-da’i’ektermen usyny’da ereks’e yjdahatpen en’bek eti̇p ju’rgenderdi̇n’ qatarynda Rai’han Sahybekqyzy da bar. Rai’han apai’ymyz Ahmet atamyzdyn’ murajai’ u’i’i̇ne bass’ylyq jasay’men qatar, mekemeni̇n’ memleket tarapyna o’ty’i̇ u’s’i̇n de talai’ tyndyrymdy, jemi̇sti̇ jumystar atqaryp keledi̇. Ahan’ murajai’yn ko’ps’i̇li̇kti̇n’ keleti̇n, ry’hani’ qajeti̇n o’tei’ti̇n oryng’a ai’naldyry’g’a ketken en’bek, aqqan ter na’ti’jesi̇z qalmady. Qalyn’ buqaranyn’, ry’hani’yat o’ki̇lderi̇ni̇n’, qala, u’ki̇met baass’ylarynyn’ nazaryna, qaperi̇ne salyp, memleketti̇k den’gei’degi̇ qamqorlyqtyn’ qajet ekeni̇n alg’a tarty’dan jalyqpady. U’sti̇mi̇zdegi̇ jyldyn’ basynda memleket ja’ne qog’am qai’ratkeri̇ I’mang’ali’ Tasmag’ambetov: «Ahmet Bai’tursynuly murajai’-u’i’i̇n memleketti̇k mens’i̇kke beri̇p, onyn’ ma’rtebesi̇n respy’bli’kalyq den’gei’ge ko’teri̇p, g’alymnyn’ g’ylymi’ en’bekteri̇ni̇n’ 10 tomdyg’yn jaryqqa s’yg’aryp, Ahmet Bai’tursynulynyn’ murajai’-u’i’i̇ni̇n’ g’i’maraty respy’bli’kalyq man’yzy bar Tari’h ja’ne ma’deni’et eskertki̇s’teri̇ni̇n’ memleketti̇k ti̇zi̇mi̇ne engi̇zi̇leti̇n bolady» dep, u’mi̇t sa’y’lesi̇n qai’ta jaqqany ko’n’i̇lge zor medey’ bolg’any anyq. Ahan’ ustag’an, tutyng’an du’ni’eler, ko’zi̇ ti̇ri̇si̇nde jaryq ko’rgen, qolynyn’ i̇zi̇ qalg’an ry’hani’ muralary, zamannyn’ tynysyn sezdi̇reti̇n o’tken ku’nder elesi̇, jan’g’yryg’y tung’an ry’hani’ ma’deni’et qazynalary bu’gi̇ngi̇ urpaq saanasyna sa’y’le tu’si̇ri̇p, jansarai’yn jadyratatyny qy’antady. A’ri’ne, murajai’ qai’ kezde de halqyna qyzmet eti̇p, g’asyrlardan syr s’erti̇p, Alas’ ry’hyn asqaqtatyp, Ahan’ murasyn nasi’hattap keledi̇. Munymen qosa murajai’g’a a’r kezderi̇ Gu’ls’ara A’bdi̇halyqova, Bay’yrjan Bai’bek, G’alymqai’yr Mutanov, Jasulan Estenov, G’alymjan O’telbai’uly, Kenjeg’ali’ Sag’adi’ev, Rahman Als’anov t.b. syndy elge belgi̇li̇, zi’yaly qay’ym o’ki̇lderi̇, ultjandy azamattar qamqorlyq tanytyp keledi̇. Y’ni’versi’tet rektory G’.Mutanov qyrku’i’ek ai’ynda, Ahan’nyn’ ty’g’an ku’ni̇ qarsan’ynda murajai’da bolyp, ult ustazynyn’ ulag’atty o’mi̇ri̇nen tag’ylymdyq da’ri̇s oqyp, ony u’nemi̇ o’tki̇zy’di̇ de qoldap ju’rgeni̇n bi̇lemi̇z. Sty’dent qataryna qabyldang’an son’ Ahan’ u’i’i̇ne eksky’rsi’ya jasap, da’ri̇s tyn’day’ 1 ky’rstyqtar u’s’i̇n buljymas qag’i’dag’a ai’nalg’aly qas’an. Qala mektepteri̇men, tu’rli̇ ma’deni’ ui’ymdarmen qarym-qatynas jasap, sayahat-eksky’rsi’ya, tu’rli̇ den’gei’degi̇ a’debi’-g’ylymi’ s’aralar, oqy’lar, ry’hani’ kes’ter de murajai’ jumysynyn’ qarbalas ekeni̇n tanytyp tur. O’tken jyly «Ahmet Bai’tursynulynyn’ murajai’-u’i’i̇» atty tanymdyq, enc’i’klopedi’yalyq ki̇taptyn’ jaryq ko’ry’i̇ne muryndyq boldy.
Rai’han Sahybekqyzy jarty g’asyrg’a jy’yq g’umyrynda bi̇li̇mdi̇li̇gi̇ men bi̇li̇kti̇li̇gi̇ni̇n’, qabi̇leti̇ men qag’i̇lezdi̇gi̇ni̇n’ arqasynda ko’pke u’lgi̇, i̇ske ui’ytqy bolyp, ustazdyq pen g’alymdyqty us’tastyryp, azamattyq den’gei’den de ko’ri̇ni̇p, ata-ana u’mi̇ti̇ne, Ahan’nyn’ asyl tuyag’y S’olpan apai’dyn’ amanatyna qi’yanat jasamai’, adaldyq tanytyp keledi̇. O’negeli̇ i̇si̇, o’rkendi̇ qyzmeti̇ bolas’aq urpaqqa, o’zi̇ ta’rbi’elep jatqan s’a’ki̇rtteri̇ne de jug’ysty bolyp, jalg’asyn taba bersi̇n degen ni’ettemi̇z!
S’oqan S’ortanbaev,
Fi’lologi’ya ja’ne a’lem ti̇lderi̇ faky’lteti̇ni̇n’ ag’a oqyty’s’ysy
Шоқан Шортанбаев,
Филология және әлем тілдері факультетінің аға оқытушысы
Ахмет мұражайына адалдық танытып келеді
Шәкірттерін ғылым жолына бет бұруға баулып, әр сабағында тарих тереңінен сыр тартып, өткен ғасыр басындағы Алаш зиялыларының атқарған еңбектерін насихаттап, мұрасының мәні мен мазмұнына, тереңіне бойлап, әрдайым оларға тағзым етуіміз керек екендігін еске салып отыратын филология және әлем тілдері факультетінің ұстаздарының қатарына Райхан Сахыбекқызын қосуға болады. Ұлт көсемі, алаш қайраткері Әлихан Бөкейхан «Ұлтқа қызмет ету білімнен емес, мінезден» дейді. Ақыл-парасатымен қатар, бойынан Қайсарлық, ұлтжандылық, табандылық табылатын Райхан апайды мінезсіз дей алмаймыз. Шынында, ұстазымыз – саналы ғұмырында ұлт руханиятына терең тамыр жіберген, жаңа кәсіби білімнің биігіне құлаш ұрған, зерделі ойдың, парасатты пайымның иесі, шәкірт жүрегіне жол тапқан абзал жан. Әр сабағы өнеге мен тағылымнан тұратын ұстаз-ғалымның өмір жолына тоқтала кетсек: Райхан Сахыбекқызы 1967 жылы 9 наурызда Оңтүстік Қазақстан облысында дүниеге келген. Орта мектепті бітірген соң Алматы энергетика институтына оқуға түсіп, 3 курста аталған оқу орнын аяқтамастан, өз еркімен оқуды жалғастырудан бас тартып, әдебиет әлеміне деген құштарлық, қордалы қасиет тұнған Сөз өнеріне деген алғаусыз көңіл осы саланы таңдауға, бала күнінен, мектеп қабырғасынан арман қылған алынбастай көрінген асуды бағындыруға алып келеді. Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің филология факультетіне оқуға түсіп, қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы бойынша үздік дипломмен тәмамдайды. Ол ЖОО-да білім алумен қатар, «Жетісу», «Халық конгресі», «Қазақстан сарбазы» газеттерінде тілші, арнаулы тілші болып жұмыс істейді. 1996 жылы оқытушылық еңбек жолын Қажымұқан Мұңайтпасов атындағы Республикалық спортта дарынды балаларға арналған мектеп-интернатта қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен сабақ беруден бастаған. Оқытушылықпен қатар, Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Қоғамдық қорға қарасты мұражайда ғылыми әрі ұйымдастыру жұмыстарын жүргізді. Содан бергі уақытта алаш көсемі, ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылық ғұмырнамасын зерттеу нысаны етіп келеді. «Ахмет Байтұрсынұлының өмірбаяны, шығармашылығы»(мұрағат деректері негізінде) атты кандидаттық диссертация қорғап, «Ғасыр саңлағы»(2010), «Ұлағатты ұлт ұстазы»(2016) зерттеу-монографияларында, анықтамалық-көрсеткіштерінде Ахаң тұлғасын тануға, ғылыми, тарихи мәнін терең түйсінуге, өмірінің, шығармашылық ғұмырнасының көпшілікке беймәлім тұстарын таныстыруға, насихаттауға сүбелі үлес қосып, біртуар тұлғаның болмыс-бітімін, мұра-мирасын өз деңгейінде зерделеуге білім-білігін, қажыр-қайратын жұмсап келеді. Ахаң өмірбаянын зерттеу барысында тың дүниелер, құнды деректер кездестіргенін, оны ғылыми тұрғыда зерделеудің оңай болмағанын үнемі айтып отырады. Ахаң туған топыраққа сан барып, жүрген, қызмет еткен орындарын аралап, қадір-қасиет тұнған өлкенің көнекөз тұрғындарымен жүздесіп, әр деректен сыр түйіп, әр тасынан өңір шежіресін, ұстаз өмір кешкен кезең тынысын бағамдап жүретінін де жасыра алмаймыыз. Ғасыр саңлағы Ахмет Байтұрсынұлының таңдамалы бес томдық(2003-2006), алты томдық(2013) шығармаларын құрастырып, шығаруға белсене араласып келеді. 2005 жылдан бүгінге дейін А.Байтұрсынұлы мұражай-үйінің директоры, кейінірек әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде Қазақ әдебиеті және әдебиет теориясы кафедрасының доценті қызметін атқарып келеді. Р.Сахыбекқызы жүргізетін «Әдеби даму заңдылықтары», «Қазақ әдебиетін жаңа технологиялар негізінде оқыту», «Қазақ әдебиетінің тарихы», «Қазақ әдебиетінің типологиясы», «Қазақ прозасындағы психологизм», «Ахметтану» т.б. пәндерді студенттер қызыға тыңдап, ғылым жолын таңдауда бірігіп атқарар істердің көкжиегін кеңейтетін зерттеулермен айналысуға тырысады.
XX ғасырдың басында қазақ халқы аса ірі қоғамдық-саяси өзгерістермен қатар ауқымды рухани жаңғыруларды да бастан кешіп, осы кезеңде ұлтын оятуға, санасын серпілтуге, алға жетелеуге ұмтылған зиялы топ қалыптасып, соның жетекшілерінің бірі, рухани көсемі Ахмет Байтұрсынұлы болғаны ақиқат. Қазақ ұлттық ғылымын жолға қоюда да, негізін қалап, жүйелеуде де Ахмет Байтұрсынұлы еңбектерінің маңызы зор. Ахаңның әдеби-ғылыми мұрасын, шығармашылық ғұмырнамасын бір ізге түсіріп, жүйелеп, кешенді тұрғыда зерделеуге, жаңаша көзқараспен зерттеп, мәні мен маңызын нақты дәлел-дәйектермен ұсынуда ерекше ыждаһатпен еңбек етіп жүргендердің қатарында Райхан Сахыбекқызы да бар. Райхан апайымыз Ахмет атамыздың мұражай үйіне басшылық жасаумен қатар, мекеменің мемлекет тарапына өтуі үшін де талай тындырымды, жемісті жұмыстар атқарып келеді. Ахаң мұражайын көпшіліктің келетін, рухани қажетін өтейтін орынға айналдыруға кеткен еңбек, аққан тер нәтижесіз қалмады. Қалың бұқараның, руханият өкілдерінің, қала, үкімет баасшыларының назарына, қаперіне салып, мемлекеттік деңгейдегі қамқорлықтың қажет екенін алға тартудан жалықпады. Үстіміздегі жылдың басында мемлекет және қоғам қайраткері Иманғали Тасмағамбетов: «Ахмет Байтұрсынұлы мұражай-үйін мемлекеттік меншікке беріп, оның мәртебесін республикалық деңгейге көтеріп, ғалымның ғылыми еңбектерінің 10 томдығын жарыққа шығарып, Ахмет Байтұрсынұлының мұражай-үйінің ғимараты республикалық маңызы бар Тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізіміне енгізілетін болады» деп, үміт сәулесін қайта жаққаны көңілге зор медеу болғаны анық. Ахаң ұстаған, тұтынған дүниелер, көзі тірісінде жарық көрген, қолының ізі қалған рухани мұралары, заманның тынысын сездіретін өткен күндер елесі, жаңғырығы тұнған рухани мәдениет қазыналары бүгінгі ұрпақ саанасына сәуле түсіріп, жансарайын жадырататыны қуантады. Әрине, мұражай қай кезде де халқына қызмет етіп, ғасырлардан сыр шертіп, Алаш рухын асқақтатып, Ахаң мұрасын насихаттап келеді. Мұнымен қоса мұражайға әр кездері Гүлшара Әбдіхалықова, Бауыржан Байбек, Ғалымқайыр Мұтанов, Жасұлан Естенов, Ғалымжан Өтелбайұлы, Кенжеғали Сағадиев, Рахман Алшанов т.б. сынды елге белгілі, зиялы қауым өкілдері, ұлтжанды азаматтар қамқорлық танытып келеді. Университет ректоры Ғ.Мұтанов қыркүйек айында, Ахаңның туған күні қарсаңында мұражайда болып, ұлт ұстазының ұлағатты өмірінен тағылымдық дәріс оқып, оны үнемі өткізуді де қолдап жүргенін білеміз. Студент қатарына қабылданған соң Ахаң үйіне экскурсия жасап, дәріс тыңдау 1 курстықтар үшін бұлжымас қағидаға айналғалы қашан. Қала мектептерімен, түрлі мәдени ұйымдармен қарым-қатынас жасап, саяхат-экскурсия, түрлі деңгейдегі әдеби-ғылыми шаралар, оқулар, рухани кештер де мұражай жұмысының қарбалас екенін танытып тұр. Өткен жылы «Ахмет Байтұрсынұлының мұражай-үйі» атты танымдық, энциклопедиялық кітаптың жарық көруіне мұрындық болды.
Райхан Сахыбекқызы жарты ғасырға жуық ғұмырында білімділігі мен біліктілігінің, қабілеті мен қағілездігінің арқасында көпке үлгі, іске ұйытқы болып, ұстаздық пен ғалымдықты ұштастырып, азаматтық деңгейден де көрініп, ата-ана үмітіне, Ахаңның асыл тұяғы Шолпан апайдың аманатына қиянат жасамай, адалдық танытып келеді. Өнегелі ісі, өркенді қызметі болашақ ұрпаққа, өзі тәрбиелеп жатқан шәкірттеріне де жұғысты болып, жалғасын таба берсін деген ниеттеміз!
Шәкірттерін ғылым жолына бет бұруға баулып, әр сабағында тарих тереңінен сыр тартып, өткен ғасыр басындағы Алаш зиялыларының атқарған еңбектерін насихаттап, мұрасының мәні мен мазмұнына, тереңіне бойлап, әрдайым оларға тағзым етуіміз керек екендігін еске салып отыратын филология және әлем тілдері факультетінің ұстаздарының қатарына Райхан Сахыбекқызын қосуға болады. Ұлт көсемі, алаш қайраткері Әлихан Бөкейхан «Ұлтқа қызмет ету білімнен емес, мінезден» дейді. Ақыл-парасатымен қатар, бойынан Қайсарлық, ұлтжандылық, табандылық табылатын Райхан апайды мінезсіз дей алмаймыз. Шынында, ұстазымыз – саналы ғұмырында ұлт руханиятына терең тамыр жіберген, жаңа кәсіби білімнің биігіне құлаш ұрған, зерделі ойдың, парасатты пайымның иесі, шәкірт жүрегіне жол тапқан абзал жан. Әр сабағы өнеге мен тағылымнан тұратын ұстаз-ғалымның өмір жолына тоқтала кетсек: Райхан Сахыбекқызы 1967 жылы 9 наурызда Оңтүстік Қазақстан облысында дүниеге келген. Орта мектепті бітірген соң Алматы энергетика институтына оқуға түсіп, 3 курста аталған оқу орнын аяқтамастан, өз еркімен оқуды жалғастырудан бас тартып, әдебиет әлеміне деген құштарлық, қордалы қасиет тұнған Сөз өнеріне деген алғаусыз көңіл осы саланы таңдауға, бала күнінен, мектеп қабырғасынан арман қылған алынбастай көрінген асуды бағындыруға алып келеді. Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің филология факультетіне оқуға түсіп, қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы бойынша үздік дипломмен тәмамдайды. Ол ЖОО-да білім алумен қатар, «Жетісу», «Халық конгресі», «Қазақстан сарбазы» газеттерінде тілші, арнаулы тілші болып жұмыс істейді. 1996 жылы оқытушылық еңбек жолын Қажымұқан Мұңайтпасов атындағы Республикалық спортта дарынды балаларға арналған мектеп-интернатта қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен сабақ беруден бастаған. Оқытушылықпен қатар, Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Қоғамдық қорға қарасты мұражайда ғылыми әрі ұйымдастыру жұмыстарын жүргізді. Содан бергі уақытта алаш көсемі, ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлының өмірі мен шығармашылық ғұмырнамасын зерттеу нысаны етіп келеді. «Ахмет Байтұрсынұлының өмірбаяны, шығармашылығы»(мұрағат деректері негізінде) атты кандидаттық диссертация қорғап, «Ғасыр саңлағы»(2010), «Ұлағатты ұлт ұстазы»(2016) зерттеу-монографияларында, анықтамалық-көрсеткіштерінде Ахаң тұлғасын тануға, ғылыми, тарихи мәнін терең түйсінуге, өмірінің, шығармашылық ғұмырнасының көпшілікке беймәлім тұстарын таныстыруға, насихаттауға сүбелі үлес қосып, біртуар тұлғаның болмыс-бітімін, мұра-мирасын өз деңгейінде зерделеуге білім-білігін, қажыр-қайратын жұмсап келеді. Ахаң өмірбаянын зерттеу барысында тың дүниелер, құнды деректер кездестіргенін, оны ғылыми тұрғыда зерделеудің оңай болмағанын үнемі айтып отырады. Ахаң туған топыраққа сан барып, жүрген, қызмет еткен орындарын аралап, қадір-қасиет тұнған өлкенің көнекөз тұрғындарымен жүздесіп, әр деректен сыр түйіп, әр тасынан өңір шежіресін, ұстаз өмір кешкен кезең тынысын бағамдап жүретінін де жасыра алмаймыыз. Ғасыр саңлағы Ахмет Байтұрсынұлының таңдамалы бес томдық(2003-2006), алты томдық(2013) шығармаларын құрастырып, шығаруға белсене араласып келеді. 2005 жылдан бүгінге дейін А.Байтұрсынұлы мұражай-үйінің директоры, кейінірек әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде Қазақ әдебиеті және әдебиет теориясы кафедрасының доценті қызметін атқарып келеді. Р.Сахыбекқызы жүргізетін «Әдеби даму заңдылықтары», «Қазақ әдебиетін жаңа технологиялар негізінде оқыту», «Қазақ әдебиетінің тарихы», «Қазақ әдебиетінің типологиясы», «Қазақ прозасындағы психологизм», «Ахметтану» т.б. пәндерді студенттер қызыға тыңдап, ғылым жолын таңдауда бірігіп атқарар істердің көкжиегін кеңейтетін зерттеулермен айналысуға тырысады.
XX ғасырдың басында қазақ халқы аса ірі қоғамдық-саяси өзгерістермен қатар ауқымды рухани жаңғыруларды да бастан кешіп, осы кезеңде ұлтын оятуға, санасын серпілтуге, алға жетелеуге ұмтылған зиялы топ қалыптасып, соның жетекшілерінің бірі, рухани көсемі Ахмет Байтұрсынұлы болғаны ақиқат. Қазақ ұлттық ғылымын жолға қоюда да, негізін қалап, жүйелеуде де Ахмет Байтұрсынұлы еңбектерінің маңызы зор. Ахаңның әдеби-ғылыми мұрасын, шығармашылық ғұмырнамасын бір ізге түсіріп, жүйелеп, кешенді тұрғыда зерделеуге, жаңаша көзқараспен зерттеп, мәні мен маңызын нақты дәлел-дәйектермен ұсынуда ерекше ыждаһатпен еңбек етіп жүргендердің қатарында Райхан Сахыбекқызы да бар. Райхан апайымыз Ахмет атамыздың мұражай үйіне басшылық жасаумен қатар, мекеменің мемлекет тарапына өтуі үшін де талай тындырымды, жемісті жұмыстар атқарып келеді. Ахаң мұражайын көпшіліктің келетін, рухани қажетін өтейтін орынға айналдыруға кеткен еңбек, аққан тер нәтижесіз қалмады. Қалың бұқараның, руханият өкілдерінің, қала, үкімет баасшыларының назарына, қаперіне салып, мемлекеттік деңгейдегі қамқорлықтың қажет екенін алға тартудан жалықпады. Үстіміздегі жылдың басында мемлекет және қоғам қайраткері Иманғали Тасмағамбетов: «Ахмет Байтұрсынұлы мұражай-үйін мемлекеттік меншікке беріп, оның мәртебесін республикалық деңгейге көтеріп, ғалымның ғылыми еңбектерінің 10 томдығын жарыққа шығарып, Ахмет Байтұрсынұлының мұражай-үйінің ғимараты республикалық маңызы бар Тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізіміне енгізілетін болады» деп, үміт сәулесін қайта жаққаны көңілге зор медеу болғаны анық. Ахаң ұстаған, тұтынған дүниелер, көзі тірісінде жарық көрген, қолының ізі қалған рухани мұралары, заманның тынысын сездіретін өткен күндер елесі, жаңғырығы тұнған рухани мәдениет қазыналары бүгінгі ұрпақ саанасына сәуле түсіріп, жансарайын жадырататыны қуантады. Әрине, мұражай қай кезде де халқына қызмет етіп, ғасырлардан сыр шертіп, Алаш рухын асқақтатып, Ахаң мұрасын насихаттап келеді. Мұнымен қоса мұражайға әр кездері Гүлшара Әбдіхалықова, Бауыржан Байбек, Ғалымқайыр Мұтанов, Жасұлан Естенов, Ғалымжан Өтелбайұлы, Кенжеғали Сағадиев, Рахман Алшанов т.б. сынды елге белгілі, зиялы қауым өкілдері, ұлтжанды азаматтар қамқорлық танытып келеді. Университет ректоры Ғ.Мұтанов қыркүйек айында, Ахаңның туған күні қарсаңында мұражайда болып, ұлт ұстазының ұлағатты өмірінен тағылымдық дәріс оқып, оны үнемі өткізуді де қолдап жүргенін білеміз. Студент қатарына қабылданған соң Ахаң үйіне экскурсия жасап, дәріс тыңдау 1 курстықтар үшін бұлжымас қағидаға айналғалы қашан. Қала мектептерімен, түрлі мәдени ұйымдармен қарым-қатынас жасап, саяхат-экскурсия, түрлі деңгейдегі әдеби-ғылыми шаралар, оқулар, рухани кештер де мұражай жұмысының қарбалас екенін танытып тұр. Өткен жылы «Ахмет Байтұрсынұлының мұражай-үйі» атты танымдық, энциклопедиялық кітаптың жарық көруіне мұрындық болды.
Райхан Сахыбекқызы жарты ғасырға жуық ғұмырында білімділігі мен біліктілігінің, қабілеті мен қағілездігінің арқасында көпке үлгі, іске ұйытқы болып, ұстаздық пен ғалымдықты ұштастырып, азаматтық деңгейден де көрініп, ата-ана үмітіне, Ахаңның асыл тұяғы Шолпан апайдың аманатына қиянат жасамай, адалдық танытып келеді. Өнегелі ісі, өркенді қызметі болашақ ұрпаққа, өзі тәрбиелеп жатқан шәкірттеріне де жұғысты болып, жалғасын таба берсін деген ниеттеміз!
Шоқан Шортанбаев,
Филология және әлем тілдері факультетінің аға оқытушысы
Для отправки комментария необходимо войти на сайт.