Түрі: Ел-арна газеті (қытай қазақтары йнтернет газеті)
Жолданған уақыты: 13:18 – 2016/07/04
Қосымша қайнары:http://www.elarna.com/oku_kk.php?tur=11&id=1529
Тоте жазу нұсқасы:http://www.elarna.com/oku.php?tur=11&id=1529
توتە جازۋ نۇسقاسى:http://www.elarna.com/oku.php?tur=11&id=1529
Мақала жолдаушы: Erganaat
шыңғысханның ұрпағы абылғазының
түрік 1663-жылдар жазған шежіресінен алныды (1847 нұсқа)
шыңғысхан өліп өгедәй хан болған тұстарда моңғұлдар (олар моғол, татар, меркіт, оңғыт, ойрат, қырғыз, кереи, наймандар-ды) евөпәғә соғыс аша бастайды, олар әлдімен қыпшақтарды талқандап өзіне қаратады, жошы қыпшақты алған соң, қыпшақтарды аса жақсы көріп, бауыр басып кеткені соншалық, бір қышпақтың басынан шыбын ұшса болмайтындай махаббат орнатады. жошы ұрпақтары орыстарға соғыс ашады, ол кезде орыстар қәзіргі мәскеу маңындағы айналасы қалың өрмәнмен қоршалған аса бір жәйлі орында қала салып, бекініс салып тіршілік ететін еді. моңғұлдар оларға қарсы соғыс ашқанда олар қаласына бекініп алады, орманның қалыңдығы соншалық соққан жел өте алмайтын, моңғұл әскерлері батуханның (бату ханды өгедәй қағанның найман әйелі төрегеден туған баласы күйік хан “сақалды кемпір” деп мазақ ететін, бұл басқа тақырып) бастауында орманды шауып жол ашады, олар орысқа басып кіріп орыстың 80 мың әскерін талқандап 500 мыңнан артық орыс халқын қырғындайды.
Орыстарды жеңген жеңісін моңғұлдар орыс хан-кінәздерін ұстап шңғысханның мүсініне бас іи деп зорлайтын әрі екі оттың арасынан (бұл түркі моңғұлда бар салыт) оларды өткізіп пенде болып, бас идым моңғұлдарға адал боламын деген аныт алғызатын. егер бойсынбаса олардың тамағын әяқпен басып буындырып өлтіретін, тіпті терісін тірідеи сылатын. осы жеңістен кеиін, орыстар осылайша моңғұл-түркілер сан ғасыр отар болып, алман салық төлеиді. орыстаға елбәсін тағайындау моңғұл-түркі алтын ордалықтардың құзырында болған, олар моңғұл түркілерге адал орыстарды кинәз ететін, орыстыұ ұлытшыл, орыщылдарын қырып тастайтын. орыстар күшеиіп қарсылық жасап, ұлытшылдық көтерілістер, өздері дербестік алып, моңғұл-түркі отарынан құтылып дербес ел-мемілекет болу қимылдарын алтын ордалық моңғұл түркілер басып жаныштап, орыстарға бас көтерітпеитін. мәскеуді талай шауып талқан еткен. ал кеиін алтын орда ішкі талас және ақсақ темірмен шайқас салдарынан қазақ, ноғай, сыбыр, қырым, татар хандықтары болып ұсақталып, барынша әлсіреп кетеді, бұндағы ең күшті хандық қазақ қандығы (қасымқан тұсында алтын орда қайта тырлыды деп қорыққан) болған, сібір қандығы ең әлсіз хандық (орыстар бірнеше жұз отты қарулы әскермен ғана келіп жаулап алған) болған. бұрынғы алтын орданың бүгінгі ұрпағы қазақ ноғай қалмақ өзбектер. осы орайды пайдаланған орыстар күшеиіп кетеді де бағанағы алтын орданың тарам-тарам хандықтарын бір бірден жойып, отар етеді, бұрынғы өздерін билеген моңғұл-түркілерден ата кектерін алады, ……. бұл жолы орыстар түркі-моңғұл халықтарын отар етеді, қазақ қырғыз ноғай сұлтандарын сайлау орыс патшаларының әмірінде болады әрі бұл күнге деиін орыстар қазақ, қырғыздарға өзінің ықпалын жүргізіп келеді, алтын орда інтімәқсіздік, берекесіздік хандық аттақтарға таласу салдарын күйіреді, бүгінгі қазақ елі сол алтын орданың бір пұшпағы ғана әрі сол қазақтар бұрын алтын орданың билеуші және әскери топтары болған. орыстарды езгенде билегенде солар. оны орыстар әбден біледі. аталарын бұрынғы түркі моңғұлдар сан ғасыр билегенін ұмытқан жоқ.
кеиінгі орыстардың да қазаққа еткен аштық, қырғындық саясаты да бұрынғы қазақтың атабалары алтын орданы ұстап тұрғандағы орыстарға істеген отарлық, қырғындық саясаттарына қарсы кек алу қимлы боларма, қанның ақысы бір күні қәнмен қайтады деген тағылым болса керек. жұрыттар кеше хан, бүгін құл болып ауысып тұрар. …………., кенен сарының басы да табылмай қаңғырып жүр, бір бірін толқытыра үндесіп тұрғандай…
қосымша жүктелген суреттері:
كەلۋ قاينارى: http://www.elarna.com/oku_kk.php?tur=11&id=1529