Құранда 30 жүз, қазақта 3 жүз бар. «жұз» созының мағынасы

«жұз» созының мағынасы

Қосымша қайнары:http://www.elarna.com/oku_kk.php?tur=11&id=2249
Тоте жазу нұсқасы:http://www.elarna.com/oku.php?tur=11&id=2249

توتە جازۋ نۇسقاسى:http://www.elarna.com/oku.php?tur=11&id=2249

Мақала жолдаушы: Erganaat 
Мақала апторы:
Аптордың мекен-жайі:

: PDF Download – Жұктеұ – Скачать – ءتۇسىرۋ

РесурсFacebookTwitterGoogle+WhatsAppMail.RuSMSVKWeChatBaiduEmailQzoneRenrenViber

Құранда 30 жүз, қазақта 3 жүз бар.

қазақ халқы қауымдық дәстүрінде «жұз» деген ұғым бар, мәселен қазақ 3 жүзден құралады және осы 3 жүзге қоса төре, қожа деген қауымдық топтар қосылып бір тұтас қазақ халқын құрайды.
қазақтағы 3 жүз жеке-жеке ұлы жүз, орта жүз және кіші жүз деп аталынады, бұл «жүздік» түзім тариқшылардың айтуы бойынша тәукехәннән басталған, бұл жүздік түзімге бөлу аса кең сайын далаға бытырай тарап қоныстанған қазақ халқын өңірлік топ-қанаттарға бөліп әкімшлік басқаруға қолайлы болуы үшін шыққан, қазақ даласын қолайлығына қарай 3 үлкен топ-қанатқа бөлген.
алайда қазақ хәлқімен тіпті тариқшылар арасында осы «3 жүз» түзіміндегі «жұз» сөзінің мағынасын дұрыс нақтылап ешкім түсіндіре алмай келеді, бұл сөз жәйлі нанымды және ауыз бірлікке келген шешім-түсіндірме жоқ. кеибіреулер бұрын қазақтан әр ру жүз әскерден шығарып содан «жұз» деп аталып қалыпты десе, тіпті кеибірі «жұз» дегенді адам кеипкеріне ұқсатады, «жұз» сөзін түрік тіліндегі сан мағынасын білдіретін 100 бен байланстырады да түрік тілді сөз деседі, бірәқ бұл айтылымдардың барлығының дәлелі мен ақиқаты аз, сенімсіз.
қәзәқ халқының ата-бабалары болып келетін түркі-моңғол текті ру-тайпалардың орта азя, маураннахырда тұратын бөлмінің алды түрік имперясі және қарахан кездеі болып келетін 7-8-ғасырда ислам қабылдаса, ал моңғол сахарасынан келген бөлімі 12-15-ғасырлардан бастап жошы ордасы, алтын орда, әмір темір тұсында жалпы жүздік формада бүккілдеи ислам дініне енген. осы барыста қазақ халқы сяқты басқада түркі-моңғол тектес халықтардың тіліне санмыңдаған арап-парыс сөздері енген, тіпті күнделікті тілі құрамына енген, тіл ғалымдарының айтуынша қазақ-өзбек-ұйғыр-қырғыз-ноғай-татар-түрік сяқты халықтардың сөздік қорында санмыңдаған арап-парысдан енген сөздер бар. бұл халықтарға исләммен келген арап-парыс тілінің ықпалы орасан зор болған, олар бертінгі орыс-батыс мәдениетінің ықпалына ұшырауға деиін 10 ғасырдай арап харпын істетіп келген, тіпті қазақ, ұйғыр сяқты бір бөлім халықтар осы күнге деиін сол арап әрпін істетеді.
ал қазақтың «3 жүз» деген тіркесте істетілетін «жұз» сөзі тек осы тіркесте ғана кездеседі, басқа тіркестерге келмеиді. «жұз» сөзіде осы арап тілінген енген сөзге жатады, мағынасы топ, бөлек, бөлімше, бөлім, қанат деп келеді. мисалы құранды 30 бөлекке бөліп, оны 30 жұз деп атайды, қазақтың жүзге бөлуі де сол болу ұқсас бөліс. араптағы «жұз» сөзінің қазақ тіліндегі ең жақын баламасын «қанат» деген сөз, сондағы қазақтың «3 жүзі» дегені таза түрік-қазақ тілінде толығырақ айтсақ қазақтың «3 қанаты», «үш жұз» – «үш қанат» немесе «үш өлке». жіңішкелеи айтсақ «3 бөлек», «3 топ», «3 өлкеге» бөліп басқардық дегені.
«үш қанат» ты хандар өңірлік жағдайға қарай бөлгенде, әр қанат яғни жүзге немесе әр өлкеге сұлтан қойып басқарған, «үш жүздік» – «үш қанаттық» түзім әкмшілік тұзым ғана, басқа ерекше нәрсе емес. құрандыда жаттауға, оқуға қолайлы болу үшін 30 жұз яғни тарауға бөлген сол сяқты іс. басқа тым күрделі мағына жоқ, қарапайым. «жұз» ұғымын рулық деңгеиге көтеру еш нанымсыз нәрселер. ұлы, орта, кіші деп атау кеиін шыққан нәрселер.
бәғізі заманнан түркі-моңғол қағандары елін осылай қанаттарға-өлке-бөлектерге бөліп басқарып келген. мәселен жоңғар дегені моңғол қағандарының сол қанат, оңғар дегені оң қанаты дегені сяқты.
ұлы жүзді оң қанат, орта жүзді орта қанат, кіші жүзді сол қанат десек дұрысырақ.
қазақты қыран бүркіт десек оның оң қанаты ұлы жұз, жүректі қамтыған орта денесі орта жүз, сол қанаты кіші жүз болар ал, алтын басы хан-төре болса, көз-тұмсығы қожа болар. таққан тұмары, үкісі сүнәқпен қазаққа қосылған анау-мынау болар.
басы жұмырытқадай кіші бөлғәнмен қалған бүккіл денемен 3 қанатқа бас-көз болар, соларды алып жүрер, ол болмаса қырандағы қәнәтпен жез тырнағының күші қалмас, қазақтың 5 ғасыр үзілмеи хандық ел болып келуі сол бастан (төреден) болар. қыран көзі қонақтай, тұмсғы қасықтай бөлғәнімен алал-арамды парықтап қыранға азықтың тазасын, судың тұнығын ішкізер, қазақтың бұрын кіршіксіз-таза, майманқос, кең-пеиіл болғаны сол тұмсықтан (қожадан яғни солар үйреткен шариғаттан) болар. ал денесіз қыранды қайдан көрдің? қанатсыз қыран аттам жерге ұшалмас жер тауық емеспе? үш жұзымыз үш қанат, қазақтың ең құрамы. қыран аман болсын.
қосымша жүктелген суреттері:

كەلۋ قاينارى: http://www.elarna.com/oku_kk.php?tur=11&id=2249