Шағатай ханның іледегі деректері

Жолданған уақыты: 16:53 – 2016/07/04                                                          Мақала жолдаушы: Erganaat 

Шағатай ханның іледегі деректері

Теміршін шыңғысханның екінші ұлының билеген ұлысы шағатай ұлысы кеиін моғолыстан атанған. ол хандық күшеигенде арал теңізімен құмылдың арасына деиін иелік еткен.
шағатай ханның кеиінгі ұрпақтарының тұрған өңірі іле болып астанасы алмалық, бүгінгі іле қазақ обылысының қорғас ауданы маңы. іленің ауасы салқын жері жәйсәң суы мол жазы жәйлі, қысы жылы қытымыр болмағандығнан болса керек. кеибір парыс және шағатай ақындары ілені “гүлістән” депте атаған. кеи себептерге байланысты өзбекстәндәғі қаршы қаласында астана еткен. қорғастағы алмалықты шыңғысханның оң қол уазыры қидан ұзын сақалда 耶律楚材 естелігіне жазған. алмалық деуі онда табиғи өскен алманың көптігінен алмалық атанған.
– шыңғысханға бағынған қаңлы тайпасының оразханда осы алмалықты орталық еткен. оразға шыңғысхан қызын берген. алмалықты ораз ұлы сығанақ тегін басқарған, кеиін оны шыңғысхан парыстар жаққа жорыққа алып кетеді.
– шағатай хандығындағы моңғұл-түркілер шағатай ханның ұрпағы тұғылық темір хан (моғолыстан ханы) болғанда көптеп мұсұлмандыққа кіреді, тұғылық темір қайтыс болғанда алмалыққа жерленеді, мазары қәзіргі қорғас ауданында.
– шағатайды тағы бір ұрпағы уайсхан қәзіргі құлжа ауданында жерленген, ол мазарды уайсханның мазары деиді, сондағы қазақтар бұрын қайтыс болған адамын сол араға жерлеитін болған. бертіндегі чиың үкіметі кезінде мөңғөлдәрмен жер таласта моңғолдар үкіметке арыз жазып қазақтар қайтыс болған адамын уайсхан мазарына жерлеуі керек деген деректерде жазылған. уайыс хан ислам діні үшін қалмақ өйрәттәрмен көп соғысқан, оның қарындасы мақтұм ханымды сөлтүстік юан имперясінің перде артындағы билеушісі қалмақ ойрат есен тайшы алады, есен тайшы мұсұлмандық қабылдайды. ойрат, жоңғар имперяләрі осы есен тайшы өлген соң пайда болады.
– шағатай ханның оң қол уәзірі болған сәккәки іленің шапшал ауданы қонақай мазарында жерленген, сәккәки әулие болған түрік делінеді. шағатайдың кеи уәзірлері көре алмайтын еді.
– шағатай мен кеиінгі моғол хандарының жаз жәйләуі іленің басы күнестер болған делінеді, моғолсытан ханына кездеспек болған миың патшалығының елшілері бүгінгі телқәрә атты жерінде моғолыстан хәнімен сөйлескенін айтады, бұл бүгінгі күнесте, телқәрә. әлі бар аты бар. ұмытылмаған, тарихи дерек көзінше бұзылмай жазылған.
– кеиінгі жоңғар импарясның хандарының аса көп алтын күміс байлықтарыда іленің тауларына жасырылып көмілген делінеді.
қосымша жүктелген суреттері:

Қосымша қайнары:http://www.elarna.com/oku_kk.php?tur=11&id=1530
Тоте жазу нұсқасы:http://www.elarna.com/oku.php?tur=11&id=1530

توتە جازۋ نۇسقاسى:http://www.elarna.com/oku.php?tur=11&id=1530